| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
Fragment ruin tzw. Bramy Wschodniej (Troja VI) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ |
kulturowy |
| Spełniane kryterium |
II, III, VI |
| Numer ref. | |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę | |
Troja, Ilion (gr. Τροία oraz Ἴλιον lub Ἴλιος Ilios, łac. Ilium) – starożytne miasto położone w Troadzie u zachodnich wybrzeży Azji Mniejszej nad rzeką Skamander. Współcześnie stanowisko archeologiczne w Turcji, na wzgórzu Hisarlık w pobliżu wsi Tevfikiye, w prowincji Çanakkale.
Powstałe na trawiastej równinie Troady, u podnóża góry Ida i w pobliżu rzeki Skamander, miasto starożytne założone zostało przez Ilosa, syna Trosa. Sami bogowie – Apollo i Posejdon, mieli pomagać we wznoszeniu jego potężnych murów obronnych za panowania syna Ilosa – Laomedonta, którego następcą był Priam[1].
Klasyczny mit trojański znalazł późniejsze odbicie i swoistą kontynuację w mitologii brytańskich Celtów, w której prawnuk ocalałego z Troi Eneasza – Brutus, uznany jest za protoplastę Brytów i pierwszego ich władcę. Według podań miał on przypadkowo zabić swego ojca i jako banita, po tułaczce, wraz ze swymi trojańskimi towarzyszami dotrzeć z Grecji do Albionu, gdzie pokonał wojska olbrzymów i nad Tamizą założył „drugą Troję” (Troia Nova, Trinovantum). Również Apollo, opiekuńcze bóstwo Trojan, występuje w mitologii Brytów jako Mabon (Maponus), a odległym następcą wieszczki Kasandry jest wróżbita brytańskich potomków Trojan – Taliesin[2]. W legendarnej tradycji walijskiej Brutus to Prydain, Tamiza – Temus, a „nowe miasto Troja” – Caerdroi Newydd (przekształcone na Troinovant/Trinovantum, a następnie zamienione na Caerludd i ostatecznie przekręcone na Lun-dun). Poglądy o takim pochodzeniu miasta i Anglików jeszcze w XVI wieku podtrzymywał elżbietański poeta panegiryczny Edmund Spenser w swym eposie Królowa wieszczek (III, 9)[3].
Poza Londynem, na obszarze kontynentalnym nazwę Troi łączono przede wszystkim z prastarym nadreńskim Xanten, w średniowieczu zwanym Troia Minor albo Troia Francorum, którego założenie przypisywano Hektorowi (= Hagenowi) z Troi, na gruncie błędnego wywodzenia rzymskiej nazwy osadniczej Colonia Ulpia Traiana. W tym okresie odnoszono ją także do francuskiego Troyes, wskutek mylnego wywiedzenia od starofrancuskiego treis (współcześnie trois = 3), a nawet względem Paryża i Bonn, uważanych fundacyjnie za kolonie trojańskich uchodźców[4].
Miasto znane jest przede wszystkim z wojny opisanej w starogreckim poemacie epickim Iliada przypisywanym Homerowi. Najprawdopodobniej powstał on w VIII lub IX wieku p.n.e. (choć z zawartością starszego materiału). Odniesienia do Troi można znaleźć także w innym eposie Homera – Odysei. Homerycką legendę o Troi wykorzystał z kolei rzymski poeta Wergiliusz w poemacie epickim Eneida[5].
Według legendy miasto zostało zdobyte za pomocą podstępu z koniem trojańskim (łac. equus Trojanus), który w kulturze europejskiej stał się pojęciem przysłowiowym[6]. Pamięć o zagładzie homerowej Troi zachowała się w przysłowiowym powiedzeniu nec locus ubi Troia fuit! (nie ma śladu gdzie była Troja), oznaczającym kompletne zniszczenie, likwidację, anihilację. Podobne skojarzenia łączą się też z symbolicznymi wyrażeniami: iam seges est ubi Troia fuit (teraz jest niwa, gdzie niegdyś była Troja – z Heroid Owidiusza I, 53) czy campos ubi Troia fuit (pola, gdzie była Troja – z Eneidy III, 11). Zbliżoną wymowę ma powiedzenie fuimus Troes, fuit Ilium (byliśmy Trojanami, było Ilium – z Eneidy II, 325), oznaczające, że coś należy do bezpowrotnej przeszłości[7].
| Tę sekcję od 2019-02 należy dopracować |
Obecnie przyjęto, że Troja była miastem usytuowanym na wzgórzu Hisarlık w dzisiejszej Turcji. Pierwsze badania na tym terenie przeprowadził w latach 1871-1894 niemiecki archeolog amator Heinrich Schliemann z asystującym mu od 1882 Wilhelmem Dörpfeldem[8]. Na wzgórzu odkryto wówczas pozostałości 9 miast zakładanych w tym samym miejscu. Późniejsze badania z udziałem Carla Blegena w latach 1932-1938 przyniosły pierwsze poważne opracowanie naukowe. W 1989 roku pracę na tym terenie rozpoczęła misja Manfreda Korfmanna z Tybingi. Dopiero wtedy rozpoczęto działania wykopaliskowe nie tylko na cytadeli, lecz także w tzw. dolnym mieście, które znajdowało się u jej podnóża i zajmowało kilkakrotnie większą powierzchnię.
Miasto opisane w Iliadzie było najprawdopodobniej szóstym lub siódmym zbudowanym na wzgórzu Hisarlık. Zostało zburzone w połowie XIII wieku p.n.e. albo na początku XII wieku p.n.e.[9]
Niektórzy uczeni utożsamiają Troję z miastem zwanym przez Hetytów Wilusa. Ostatnie historycznie miasto (Troja IX) zostało założone za cesarza rzymskiego Oktawiana Augusta w I stuleciu n.e. i upadło ostatecznie 300 lat później w czasach bizantyjskich.
Zainteresowanie Troją i wojną trojańską w średniowieczu skutkowało w zachodniej Europie powstawaniem od XI wieku poświęconych temu tematowi utworów poetów łacińskich. Z połowy XII wieku pochodzi licząca 30 tysięcy wersów epopeja La destruction de Troie autorstwa francuskiego trubadura Benoita de Sainte-Maure. Ok. 1280 Konrad z Würzburga napisał większą od niej (choć nieukończoną) Der Trojanische Krieg, a Guido delle Colonne wydał powieść prozą Historia destructionis Troiae (1287). Ich kanwę fabularną czerpano głównie z dzieła Historia de excidio Troiae, fałszywego autorstwa niejakiego Daresa z Frygii, rzekomo współczesnego tym historycznym wydarzeniom[10].
, UNESCO World Heritage Centre [dostęp 2019-03-29] (ang.).. [dostęp 2011-09-20]Kategorie: Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Turcji | Stanowiska archeologiczne w Turcji
