| |||||
| Dewiza: brak (dawniej "Advance Australia") | |||||
| Hymn: (Naprzód, piękna Australio) (Boże, chroń Królową) | |||||
| Konstytucja | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Język urzędowy | |||||
| Stolica | |||||
| Ustrój polityczny | |||||
| Typ państwa | |||||
| Głowa państwa | |||||
| W jej imieniu | |||||
| Szef rządu | |||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
| ||||
| Liczba ludności (2021) • całkowita • gęstość zaludnienia |
| ||||
| PKB (2017) • całkowite • na osobę |
|||||
| PKB (PSN) (2017) • całkowite • na osobę |
| ||||
| waluta |
dolar australijski (AUD) | ||||
| Związek Australijski |
1 stycznia 1901 | ||||
| Strefa czasowa | |||||
| Kod ISO 3166 |
AU | ||||
| Domena internetowa | |||||
| Kod samochodowy |
AUS | ||||
| Kod samolotowy |
VH | ||||
| Kod telefoniczny |
+61[9] | ||||
| Terytoria zależne |
Norfolk, Wyspy Ashmore i Cartiera, Wyspy Morza Koralowego, Australijskie Terytorium Antarktyczne, Wyspa Bożego Narodzenia, Wyspy Heard i McDonalda, Wyspy Kokosowe | ||||
Australia, formalnie Związek Australijski[4] (ang. Commonwealth of Australia[4]) – państwo demokratyczne, położone na półkuli południowej, obejmujące kontynent Australia, wyspę Tasmanię i inne znacznie mniejsze wyspy na Oceanie Indyjskim i Spokojnym[4]. Stolicą kraju jest Canberra[3], największym miastem jest Sydney.
Jest szóstym pod względem powierzchni państwem świata i jedynym państwem na świecie obejmującym cały kontynent. Jest zamieszkiwane przez 25 mln osób, z czego 2/3 populacji mieszka w pięciu największych australijskich metropoliach[10].
Australia jest krajem wysoko rozwiniętym, ze społeczeństwem wielokulturowym. W porównaniu z innymi państwami wskaźnik rozwoju społecznego (uwzględniający jakość życia, opiekę zdrowotną, przeciętną długość życia, poziom wykształcenia) Australii jest bardzo wysoki. Według danych na rok 2014 znajduje się ona na 2. miejscu pod tym względem po Norwegii. Miasta australijskie są w światowej czołówce w dziedzinie życia kulturalnego.
Australia jest członkiem ONZ, Wspólnoty Narodów, G20, OECD, ANZUS, AUKUS, APEC, Pacific Islands Forum oraz WTO.
Nazwa Australia, odnosząca się do kontynentu, pochodzi od określenia Terra Australis, czyli Ziemia Południowa po łacinie. W dawnej Europie wierzono, że na półkuli południowej znajduje się naprawdę duży kontynent. Ostatecznie nazwa przypadła o wiele mniejszemu, niż zakładano.
Australia to szósty pod względem wielkości kraj świata, położony na kontynencie australijskim będącym najmniejszym spośród wszystkich kontynentów. Najgęściej zaludnione jest wschodnie i południowo-wschodnie wybrzeże. Australia leży na półkuli południowej i wschodniej. Jest to jeden z najbardziej płaskich kontynentów ze średnią wysokością 330 m. Obszar pustynny zajmuje powierzchnię większą niż na jakimkolwiek innym kontynencie; 2/3 powierzchni leży w klimacie suchym lub półsuchym. Linia brzegowa Australii jest mało rozwinięta, wzdłuż całego wybrzeża o długości 19 tys. km napotkać można jedynie dwie duże zatoki: Zatokę Karpentaria i Wielką Zatokę Australijską. Najwyższy szczyt Góra Kościuszki[11] odkryty, zdobyty i nazwany przez Pawła Edmunda Strzeleckiego wznosi się na wysokość 2228 m n.p.m. Pod powierzchnią 22% kontynentu znajduje się Wielki Basen Artezyjski, zawierający w przybliżeniu 64 900 kilometrów sześciennych (km³) wody gruntowej[12].
Australijska wyłączna strefa ekonomiczna jest trzecią co do wielkości na świecie[13].
31 marca 2016 populacja Australii wynosiła 24 051 400 osób.
Stolicą Australii jest Canberra. Największym miastem jest Sydney. W Australii jest pięć metropolii z liczbą ludności powyżej jednego miliona, w których mieszka łącznie ok. 16,6 mln osób (2/3 populacji Australii)[10].
| Miasto | Ludność[10] (2019) | Stan | |
|---|---|---|---|
| 1 | Sydney | 5 367 206 | Nowa Południowa Walia |
| 2 | Melbourne | 5 159 211 | Wiktoria |
| 3 | Brisbane | 2 560 720 | Queensland |
| 4 | Perth | 2 125 114 | Australia Zachodnia |
| 5 | Adelaide | 1 376 601 | Australia Południowa |
Dane można znaleźć w CIA Factbook 
| Narodowość | % populacji | Liczba populacji |
|---|---|---|
| Anglo-Australijczycy | 70,8% | 16 231 000 |
| Brytyjczycy | 6,4% | 1 463 000 |
| Aborygeni | 2,18% | 501 000 |
| Anglo-Nowozelandczycy | 2,08% | 476 000 |
| Chińczycy Han | 1,88% | 431 000 |
| Włosi | 1,78% | 407 000 |
| Indo-Pakistańczycy | 1,65% | 378 000 |
| Grecy | 1,33% | 304 000 |
| Arabowie | 1,06% | 242 000 |
| Wietnamczycy | 0,88% | 201 000 |
| Niemcy | 0,59% | 135 000 |
| Filipińczycy | 0,58% | 133 000 |
| Irlandczycy | 0,48% | 110 000 |
| Żydzi | 0,48% | 109 000 |
| Turcy | 0,46% | 105 000 |
| Holendrzy | 0,46% | 104 000 |
| pozostali | 6,91% | 1 485 000 |
| Wykres demografii Australii | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Populacja historyczna | |||||
| Rok | Populacja | Zmiana proc. | Rok | Populacja | Zmiana proc. |
| 1900 | 3 765 400 | – | 1960 | 10 392 000 | 25,1% |
| 1910 | 4 525 100 | 20,2% | 1970 | 12 663 000 | 21,9% |
| 1920 | 5 411 000 | 19,6% | 1980 | 14 726 000 | 16,3% |
| 1930 | 6 501 000 | 20,1% | 1990 | 17 169 000 | 16,6% |
| 1940 | 7 078 000 | 8,9% | 2000 | 19 169 000 | 11,6% |
| 1950 | 8 307 000 | 17,4% | 2007 | 20 434 000 | 10,6% |
| (2018)[15] | |
|---|---|
| Liczba ludności | 23 470 145 |
| Ludność według wieku | |
| 0 – 14 lat | 17,6% |
| 15 – 24 lat | 12,6% |
| 25 – 54 lat | 41,4% |
| 55 – 64 lat | 11,8% |
| ponad 64 lata | 16,4% |
| Wiek (mediana) | |
| W całej populacji | 38,8 lat |
| Mężczyzn | 38,1 lat |
| Kobiet | 39,7 lat |
| Przyrost naturalny | 1,01% |
| Współczynnik urodzeń | 12 urodzin/1000 mieszkańców |
| Współczynnik zgonów | 7,3 zgonów/1000 mieszkańców |
| Współczynnik migracji | 5,4 emigrantów/1000 mieszkańców |
| Ludność według płci | |
| przy narodzeniu | 1,06 mężczyzn/kobiet |
| poniżej 15 lat | 1,05 mężczyzn/kobiet |
| 15 – 24 lat | 1,05 mężczyzn/kobiet |
| 25 – 54 lat | 1,04 mężczyzn/kobiet |
| 55 – 64 lat | 0,99 mężczyzn/kobiet |
| powyżej 64 lat | 0,86 mężczyzn/kobiet |
| W całej populacji | 1,01 mężczyzn/kobiet |
| Umieralność noworodków | |
| W całej populacji | 4,2 śmiertelnych/1000 żywych |
| płci męskiej | 4,5 śmiertelnych/1000 żywych |
| płci żeńskiej | 3,9 śmiertelnych/1000 żywych |
| Oczekiwana długość życia | |
| W całej populacji | 82,4 lat |
| Mężczyzn | 79,9 lat |
| Kobiet | 85,0 lat |
| Rozrodczość | 1,77 urodzin/kobietę |
Dane według spisu powszechnego w 2016[16]:
Australia jest członkiem Wspólnoty Narodów, zachowującym w aktach prawnych nazwę dominium. Jest to federacyjna monarchia konstytucyjna z dwuizbowym parlamentem ustanowiona konstytucją z 1900 roku[4] (z późniejszymi zmianami); głową państwa jest królowa Australii (obecnie Elżbieta II), reprezentowana przez gubernatora generalnego (obecnie David Hurley)[4]. Tytuł królowej Australii został nadany panującemu monarsze brytyjskiemu w 1971 przez parlament australijski.
Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament, wyłaniany w wyborach powszechnych: Senat o kadencji sześcioletniej, liczący 76 senatorów: po 12 przedstawicieli każdego stanu i po 2 przedstawicieli Terytorium Północnego i Australijskiego Terytorium Stołecznego (co 3 lata połowa składu jest odnawiana) oraz Izba Reprezentantów o kadencji trzyletniej, licząca 150 deputowanych, wybieranych proporcjonalnie do liczby ludności; system wyborczy do Senatu jest mieszany.
Władzę wykonawczą sprawuje rząd, formalnie pod przewodnictwem gubernatora generalnego, a faktycznie z premierem na czele, powołany przez gubernatora generalnego w imieniu królowej i odpowiedzialny przed Izbą Reprezentantów; do wyłącznej kompetencji władz federalnych należą sprawy obrony, polityki zagranicznej, handlu zagranicznego i imigracji.
Prawa wyborcze (ograniczone cenzusami osiadłości) przysługują obywatelom, którzy ukończyli 18 lat. Wybory w Australii są obowiązkowe dla wszystkich obywateli, kara za nieoddanie ważnego głosu wynosi 20 dolarów australijskich[18]. Według przepisów wyborczych obywatel zobowiązany jest oddać ważny głos. Głosowanie jest tajne.
Wymiar sprawiedliwości sprawują: Federalny Sąd Najwyższy, Sąd Federalny (sprawy gospodarcze i bankructwa), Australijski Sąd Rodzinny oraz stanowe sądy najwyższe i sądy jednostek terytorialnych.
Każdy stan ma własną konstytucję[4], dwuizbowy organ ustawodawczy (z wyjątkiem Queenslandu, gdzie istnieje parlament jednoizbowy) i rząd stanowy; na czele stanów stoją gubernatorzy mianowani przez monarchę brytyjskiego na wniosek rządu stanowego; stany dzielą się na hrabstwa, okręgi i miasta (z organami samorządowymi i radami municypalnymi).
Australia należy do krajów rozwiniętych, gospodarkę Australii cechuje daleko posunięta koncentracja produkcji oraz centralizacja kapitału. Największe organizacje produkcyjno-usługowe to: Broken Hill Proprietary (BHP), Colonial Sugar Refining, Imperial Chemical Industries, Telstra.
Dzięki ogromnym bogactwom naturalnym Australia jest jednym z największych producentów boksytu, a także należy do najpoważniejszych dostawców węgla, rudy żelaza i złota. Gdy w 1979 roku w rejonie Kimberley odkryte zostały złoża diamentów – Australia w produkcji tych kamieni doścignęła nawet Republikę Południowej Afryki.
Grunty orne stanowią jedynie 4% terytorium Australii, z czego uprawia się 80%. Pas ziemi uprawnej ciągnie się wzdłuż zachodnich zboczy Wielkich Gór Wododziałowych. Pastwiska zajmują 60% kraju. 25% powierzchni Australii zajmują gospodarstwa hodowlane, których jest ok. 16 tysięcy, o powierzchni średnio 30 tysięcy hektarów.
Liczba owiec w Australii stanowi 12% światowego pogłowia tych zwierząt.
Australia zajmuje drugie miejsce na świecie jeśli chodzi o jakość życia, zarówno w rankingu stworzonym przez Economist Intelligence Unit[19][20][21], jak również w rankingu stworzonym przez OECD[22].
Wśród niepodległych państw, Australia zajmuje 7 miejsce na świecie w wysokości zarobków[23]. Również poszczególne miasta Australii są wysoko notowane w rankingach. Wśród największych miast świata, Sydney zajęło 6 miejsce na świecie z zarobkami w wysokości 3599 dolarów USD miesięcznie oraz Melbourne, które zajęło 9 miejsce na świecie z zarobkami w wysokości 3181 dolarów USD miesięcznie (2019)[24].
Australia w składzie swoich sił zbrojnych posiada siły lądowe (Australian Army), marynarkę wojenną (Royal Australian Navy) oraz siły powietrzne (Royal Australian Air Force). Wojska australijskie liczą 58, 7 tys. żołnierzy zawodowych oraz 25,7 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2019) australijskie siły zbrojne stanowią 19. siłę militarną na świecie[25]. W 2017 roku, roczny budżet na obronność wyniósł 27,5 mld dolarów (2,0% PKB), co jest 13 wynikiem na świecie[26][27].
Australia jest członkiem ONZ oraz kilku innych paktów dotyczących bezpieczeństwa państwa, głównie pomiędzy innymi głównymi państwami anglosaskimi:
Przecinający nizinę Nullarbor trakt kolejowy jest najdłuższym zbudowanym w linii prostej traktem kolejowym na świecie. Kolej kursuje między południową a zachodnią Australią.
Pierwsze amatorskie przedstawienia teatralne odbywały się w teatrach więziennych. Pierwszy teatr w kraju powstał w Sydney (1830) i nazywał się Theatre Royal.
W kuchni australijskiej nie należy zapominać o tradycyjnej kuchni rdzennej ludności, tzn. o kuchni Aborygenów, której można spróbować w głębi lądu w rezerwatach. Kuchnia ta nawet otrzymała własną nazwę: Bush tucker food. Do składników tej kuchni zaliczyć można[32]:
Pierwszą australijską gazetą była „Sydney Gazette and the News South Wales Advertiser” (wydawana w latach 1803–1842). Główne dzienniki i czasopisma są w rękach korporacji prasowych takich jak: „Sydney News Ltd.” i „The Herald Sun”. W Australii ukazuje się 3 tys. gazet. Największe dzienniki to: „The Herald Sun” (założony w 1840, nakład 558 800 egzemplarzy) i „The Daily Telegraph” (założony w 1879, nakład 442 tys. egzemplarzy). Wśród czasopism kobiecych prowadzi „Australian Women’s Weekly” (założony w 1933, nakład 1230 tys. egzemplarzy). Agencje prasowe: „Australian Agency Press” (AAP, założona w 1935 w Melbourne, obecna centrala w Sydney) i „Australian United Press Ltd.” (AUP).
Radio Australijskie rozpoczęło nadawanie 13 listopada 1923, a telewizja 1 listopada 1956. Działa telewizja i radio państwowe oraz stacje komercyjne, etniczne i środowiskowe. Media publiczne nadzoruje Australian Broadcasting Corporation (ABC), jest finansowana przez państwo (abonament zniesiono w 1974 r.). Istnieje jeden państwowy nadawca telewizyjny i 4 stacje radiowe. W Australii nadaje około 50 komercyjnych stacji telewizyjnych i około 140 radiowych.
, Encyklopedia Britannica [dostęp 2021-02-27] (ang.).
, Encyklopedia Britannica [dostęp 2021-02-27] (ang.).
, biblioteka.sejm.gov.pl, 2014, ISBN 978-83-7666-342-5 [dostęp 2021-02-25] (pol.).
. Australian Bureau of Statistics.
, www.imf.org [dostęp 2018-04-18] (ang.).
, australia.gov.au [dostęp 2021-02-27] (ang.).
, australia.gov.au [dostęp 2021-02-27] (ang.).
, australia.gov.au [dostęp 2021-02-27] (ang.).
. Australian Bureau of Statistics.
[zarchiwizowane z adresu 2010-09-23].
.
(ang.). [dostęp 2012-10-01].
– The World Factbook, 2018.
. Australian Bureau of Statistics. [dostęp 2017-08-08].
, www.abs.gov.au [dostęp 2017-11-25].
.
– worldatlas.com.
– The Economist.
– statista.com.
– OECD.
– tygodnik Polityka, 2014.
– Deutsche Bank Research, 2019.
(ang.). Global Firepower. [dostęp 2014-08-17].
[PDF].
.
- polityka.pl
- dailymail.co.uk
- milmag.pl
- Prime Minister of Australia, 2021
(pol.). 2013. [dostęp 2013-05-20].
Kategorie: Australia | Państwa w Australii i Oceanii | Dawne terytoria zależne Wielkiej Brytanii | Członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych
